Zgodnie z art. 209 § 1 k.p. w przypadku wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach oraz podjąć działania w celu ich odpowiedniej ochrony. Należy przy tym pokreślić, że pracodawca zobowiązany jest nie tylko do realizowania powszechnie obowiązujących przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ale jego zadanie sprowadza się również do zagwarantowania faktycznego bezpieczeństwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2016 r.).
Szczepienia są jednym z najbardziej efektywnych sposobów przeciwdziałania chorobom zakaźnym, a ich stosowanie w przeciwdziałaniu takim chorobom nie może być zastąpione innymi środkami ochrony. Taka metoda profilaktyki chorób zakaźnych chroni nie tylko samych pracowników medycznych, ale także zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych wśród innych pracowników ochrony zdrowia, pacjentów i ich rodzin.
Nikt nie ma prawa zmusić pracownika do ochrony swojego zdrowia poprzez szczepienia profilaktyczne i pracownik ma prawo odmówić poddania się takim szczepieniom. Tym niemniej w takiej sytuacji, co wypada podkreślić, a co umknęło skarżącemu, odpowiedzialność za ewentualne zachorowanie spada na pracownika, który powinien liczyć się z tym, że w przypadku zachorowania np. na chorobę zawodową, zostanie pozbawiony wszelkich świadczeń odszkodowawczych – zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1205 z późn. zm.).
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku
z dnia 30 stycznia 2020 r; sygn. akt II SA/Bk 869/19
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 30 stycznia 2020 r. sprawy ze skargi Uniwersyteckiego Szpitala K. w B. na decyzję P. Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w B. z dnia (…) października 2019 r. nr (…) w przedmiocie wdrożenia procedury zapobiegającej szerzeniu się odry u pracowników oddala skargę
Uzasadnienie faktyczne
U podstaw zaskarżonego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i prawne:
W związku z przeprowadzoną w dniach (…) sierpnia 2019 r. – (…) sierpnia 2019 r. kontrolą Szpitala przy ul. (…) w B. (powoływany dalej w skrócie też jako: „skarżący”) Powiatowy Inspektor Sanitarny w B. stwierdził nieprawidłowości polegające na:
braku zgłoszenia do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w B. na właściwym druku, stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 01.08.2002 w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1379) przypadków podejrzenia choroby zawodowej wymienionej pod poz. 26 Wykazu chorób zawodowych – „Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa”. U p. B. P. zatrudnionej na stanowisku lekarza w Szpitalu ul. (…);
braku podjętych działań zapobiegających szerzeniu się odry u pracowników nieuodpornionych, mogących mieć potencjalny kontakt z osobami chorymi na odrę, polegających na zaszczepieniu przeciwko odrze. W biologicznej ocenie ryzyka zawodowego na stanowiskach lekarz, pielęgniarka, salowa, sanitariusz wymieniono odrę w środkach profilaktycznych przewidziano szczepienia ochronne.
Pracodawca nie wdrożył szczepień ochronnych.
Po dokonaniu ponownej kontroli PPIS w B. decyzją nr (…) z dnia (…) września 2019 r. nakazał wdrożyć procedury zapobiegającej szerzeniu się odry u pracowników z uwzględnieniem zaszczepienia pracowników nieuodpornionych, mogących mieć potencjalny kontakt z osobami chorymi na odrę.
W uzasadnieniu PPIS w pierwszej kolejności przypomniał, że
zgodnie z art. 236 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze. Przy czym, jak wynika z art. 2221 tej ustawy, w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca ma obowiązek stosowania wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe, ograniczających stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki w tym zapewnienia szczepień ochronnych pracownikom szczególnie zagrożonym wystąpieniem niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń występujących w miejscu pracy.
Dalej odwołując się do Wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego dotyczących postępowania przeciwepidemicznego w związku z pojawieniem się w podmiocie leczniczym osoby z podejrzeniem zachorowania na odrę, organ zwrócił się uwagę, że szczepienie jest jedyną skuteczną metodą pozwalającą na uniknięcie zakażenia. W tym zakresie organ odniósł się bezpośrednio do regulacji art. 20 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi oraz wydanego na tej podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. zawierającego wykazy rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności, mając na względzie ochronę zdrowia pracowników, funkcjonariuszy i żołnierzy narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych w trakcie wykonywania czynności zawodowych. Odwołując się z kolei do treści załącznika ww. rozporządzenia organ podkreślił, że zalecane są szczepienia ochronne przeciwko odrze dla osób narażonych na działanie takiego biologicznego czynnika chorobotwórczego, który może wywołać chorobę zakaźną.
Końcowo organ podkreślił, że obecnie w Europie obserwuje się niepokojący wzrost liczby zachorowań na odrę, w tym również zgonów spowodowanych odrą. Ogromna zaś większość osób chorych nie była zaszczepiona. Mając zatem na uwadze znaczny wzrost zachorowań na odrę, ryzyko wystąpienia epidemii, szerzenia się chorób zakaźnych oraz szczególną sytuację pracowników ochrony zdrowia (narażonych zwłaszcza na działanie szkodliwych czynników biologicznych w tym wirusa odry) oraz przypadków zachorowań pracowników w zakładzie pracy na odrę, organ za zasadne uznał wdrożenie procedury zapobiegającej szerzeniu się odry u pracowników z uwzględnieniem zaszczepienia pracowników nieuodpornionych.
Odwołanie od powyższej decyzji złożył Dyrektor USK w B. wnosząc o jej uchylenie oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia. Autor odwołania wskazał, iż
zgodnie z pkt 1 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności, pracownikom ochrony zdrowia pracodawca powinien zapewnić
szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, natomiast pracownicy ci nie zostali ujęci w przypadku szczepień przeciw odrze.
Skarżący stwierdził ponadto, iż nie może zmusić pracowników do poddania się szczepieniom,
a przeprowadzanie specjalistycznych badań w celu wyłonienia osób nieuodpornionych zdezorganizuje pracę szpitala. Podkreślił, iż w skali ponad 3000 pracowników dwa stwierdzone zachorowania nie stanowią wskazania przeprowadzania zaszczepienia pracowników przeciw odrze, tym bardziej, że w ramach podjętych działań ograniczających stopień narażenia pracowników na odrę w szpitalu została wdrożona odpowiednia procedurę z dnia (…) maja 2019 r., której przestrzeganie ma na celu zmniejszenie liczby zachorowań.
P. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny decyzją z dnia (…) października 2019 r. nr (…) utrzymał w mocy decyzję PPIS w B. z dnia (…) września 2019 r.
W uzasadnieniu powyższego rozstrzygnięcia organ w pierwszej kolejności powtórzył za PPIS, że
do podstawowych obowiązków pracodawcy w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia należy m.in. stosowanie środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą. Pracownicy zakładów opieki zdrowotnej, ze względu na charakter pracy, narażeni są bowiem na różnorodne czynniki niebezpieczne i szkodliwe, zagrażające ich zdrowiu, a nawet życiu, w szczególności na szkodliwe czynniki biologiczne, do których niewątpliwie zalicza się wirus odry będący przyczyną jednej z bardziej zaraźliwych chorób.
Pracodawca zobowiązany jest nie tylko do realizowania powszechnie obowiązujących przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ale jego zadanie sprowadza się również do zagwarantowania faktycznego bezpieczeństwa pracowników w zakresie ochrony ich zdrowia i życia poprzez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
W przypadku zaś zatrudnienia pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca, zgodnie z art. 2221 § 1 Kodeksu pracy, stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
PPWIS wyjaśnił dodatkowo, że w części II załącznika I do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.) zamieszczony jest szkodliwych czynników biologicznych wraz z kwalifikacją do odpowiednich grup zagrożenia. W tym wykazie odznaczono, iż w przypadku wirusa odry jest dostępna skuteczna szczepionka. Mając zatem na względzie § 16 ust. 1 wyżej wymienionego rozporządzenia, w przypadku wystąpienia lub możliwości wystąpienia w środowisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciw któremu jest dostępna szczepionka, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o chorobach zakaźnych i zakażeniach.
Nawiązując w dalszej kolejności do akt sprawy organ II instancji przypomniał, że w szpitalu w ostatnim czasie miały miejsce dwa przypadki zachorowań na odrę wśród pracowników, w tym jedno zachorowanie lekarza zatrudnionego w Szpitalu przy ul. (…) w B., co potwierdza ekspozycję pracowników na szkodliwy czynnik biologiczny w postaci wirusa odry.
Skoro zatem pracownicy szpitala mają kontakt z wirusem odry w trakcie wykonywania czynności zawodowych to powyższa okoliczność powinna mieć dla skarżącego szpitala znaczenie przesądzające o konieczności uodpornienia narażonych pracowników za pomocą dostępnych szczepień ochronnych.
Odnosząc się z kolei do zarzutów odwołania PPWIS uznał je za niezasadne. Przypomniał, że wykaz szczepień wymieniony w rozporządzeniu RM z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności nie stanowi katalogu zamkniętego, a nieścisłość przepisu prawnego nie może być interpretowana na niekorzyść pracowników.
Odpowiadając natomiast na stwierdzenie skarżącego szpitala, iż nie może zmusić pracowników do poddania się szczepieniom, organ podkreślił, że w sytuacji, gdy pracownik ze szczególnej grupy ryzyka zawodowego odmawia przyjęcia wszystkich szczepień ochronnych, to pracodawca powinien przesunąć go na inne stanowisko pracy, nie związane z takim ryzykiem.
Odmowę poddania się szczepieniom można potraktować zaś jako niewykonanie polecenia pracodawcy.
Pracownicy szpitala, ze względu na kontakt z osobami potencjalnie chorymi są niewątpliwie zaliczani do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na choroby, którym można zapobiegać poprzez szczepienia.
Taka metoda profilaktyki chorób zakaźnych chroni nie tylko samych pracowników medycznych, ale także zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych wśród innych pracowników ochrony zdrowia, pacjentów i ich rodzin.
Skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku Dyrektor złożył USK w B. wnosząc o jej uchylenie. Zdaniem skarżącego, skoro w pkt 1 załącznika do rozporządzenia RM z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych (…), przy wykonywaniu czynności przez pracowników ochrony zdrowia,
zalecono wprost aby pracodawca zapewnił szczepienia wyłącznie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, to USK nie jest zobligowany do dokonania szczepień przeciw odrze, o których mowa w pkt 11 tego załącznika, albowiem brak jest w tym zapisie ujęcia pracowników ochrony zdrowia.
Brak zaś ustawowej delegacji potwierdza brak obligatoryjnego przeprowadzania szczepień w przedmiotowym zakresie. W konsekwencji, jak wywnioskował autor skargi, skoro obowiązkowe szczepienia przeciwko odrze nie mają legalnej podstawy prawnej, aby je przeprowadzać, to tym samym nie ma wymogu ich wykonania w szpitalu prowadzonym przez skarżącego.
Sam zaś wykaz szkodliwych czynników biologicznych wraz z kwalifikacją do odpowiednich grup zagrożenia, stanowiący załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. bez uwzględnienia wyżej wskazanych obowiązujących w niniejszym zakresie przepisów prawa, nie może stanowić przesłanki obligatoryjnej szczepienia przeciwko odrze pracowników skarżącego szpitala.
W odpowiedzi na skargę PPWIS wniósł o jej oddalenie podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.
Uzasadnienie prawne
Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:
W przedmiotowej sprawie kontroli sądu poddana została decyzja P. Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego z dnia (…) października 2019 r. utrzymująca w mocy decyzję Powiatowego Państwowego Inspektora Sanitarnego w B. z dnia (…) września 2019 r. nakazująca USK w B. wdrożenia procedury zapobiegającej szerzeniu się odry u pracowników z uwzględnieniem zaszczepienia pracowników nieuodpornionych, mogących mieć potencjalny kontakt z osobami chorymi na odrę.
Analizę regulacji prawnych będących podstawą wydanego rozstrzygnięcia należy poprzedzić ustaleniami faktycznymi, które w przedmiotowej sprawie są bezsporne. Otóż, jak wynika z akt postępowania administracyjnego, na terenie Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w B. w 2019 r. miały miejsce dwa przypadki zachorowań na odrę wśród pracowników, w tym jedno zachorowanie lekarza zatrudnionego w Szpitalu przy ul. (…) w B. Powyższa okoliczność, jak zasadnie stwierdziły organy inspektoratu sanitarnego, potwierdza ekspozycję pracowników na szkodliwy czynnik biologiczny w postaci wirusa odry.
W konsekwencji bezsporne jest, że pracownicy skarżącego szpitala mają kontakt z wirusem odry w trakcie wykonywania czynności zawodowych, a tym samym występuje realne niebezpieczeństwo dla ich zdrowia z powodu licznych powikłań w przypadku zachorowania i dużego rozprzestrzeniania się choroby.
Z przepisu art. 226 k.p. wynika, że obowiązkiem pracodawcy jest ocena i dokumentowanie ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko.
Ponadto pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze (art. 236 k.p.).
Ocena ryzyka zawodowego polega na systematycznym badaniu wszystkich aspektów pracy w celu stwierdzenia, jakie zagrożenia w środowisku pracy mogą być powodem pogorszenia się stanu zdrowia pracownika i czy zagrożenia te można wyeliminować, a jeżeli nie – jakie działania należy podjąć w celu ograniczenia ryzyka zawodowego związanego z tymi zagrożeniami.
Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki powinny zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego zakład opieki zdrowotnej jako pracodawca ma obowiązek zastosowania wszelkich dostępnych środków organizacyjnych i technicznych w celu ochrony zdrowia pracowników (personelu medycznego) przed zakażeniem (…) chorobą zakaźną (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2005 r. III CK 652/04, Lex nr 151668)
W związku z tym, iż kontrolowane rozstrzygnięcie dotyczy występowania w środowisku pracy szkodliwych czynników biologicznych, w sprawie zastosowanie ma również art. 2221 § 1 k.p. zgodnie z którym
w razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Przepis ten nakłada więc dodatkowe, poza wynikającymi z art. 226 i 227 k.p., obowiązki na pracodawców, u których występuje narażenie pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych, a także obowiązki te precyzuje.
Na podstawie delegacji wynikającej z art. 2221 § 3 k.p. Minister Zdrowia wydał w dniu 22 kwietnia 2005 r. wspomniane wyżej rozporządzenie w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. I tak w myśl § 16 ust. 1 tego rozporządzenia
w przypadku wystąpienia lub możliwości wystąpienia w środowisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciw któremu dostępna jest szczepionka, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach.
Przypomnieć tu należy, że ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach utraciła moc z dniem 1 stycznia 2009 r., natomiast aktualnie aktem regulującym materię dotyczącą przedmiotu tej ustawy jest ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi. Ustawa ta jest więc aktem stosowanym odpowiednio na podstawie § 16 ust. 1 rozporządzenia z dnia 22 kwietnia 2005 r., w przypadku wystąpienia lub możliwości wystąpienia w środowisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciwko któremu dostępna jest szczepionka.
zalecanymi szczepieniami ochronnymi wymaganymi u pracowników są szczepienia przeciw: (1) tężcowi, (2) błonicy, (3) durowi brzusznemu, (4) wściekliźnie, (5) wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, (6) wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, (7) kleszczowemu zapaleniu mózgu, (8) japońskiemu zapaleniu mózgu, (9) zakażeniom wywoływanym przez Neisseriameningitidis, (10) odrze, (11) śwince, (12) różyczce, (13) ospie wietrznej, (14) poliomyelitis, (15) grypie, (16) żółtej gorączce, (17) zakażeniom wywołanym przez Streptococcuspneumoniae, (18) wąglikowi, (19) cholerze, (20) ospie prawdziwej, (21) jadowi kiełbasianemu – pkt 11 załącznika.
Zgodnie z art. 209 § 1 k.p. w przypadku wystąpienia zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany niezwłocznie poinformować pracowników o tych zagrożeniach oraz podjąć działania w celu ich odpowiedniej ochrony. Należy przy tym pokreślić, że pracodawca zobowiązany jest nie tylko do realizowania powszechnie obowiązujących przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ale jego zadanie sprowadza się również do zagwarantowania faktycznego bezpieczeństwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2016 r. III PK 146/15, Lex nr 2112315).
Jak trafnie zaś zasygnalizowano w zaskarżonej decyzji,
szczepienia są jednym z najbardziej efektywnych sposobów przeciwdziałania chorobom zakaźnym, a ich stosowanie w przeciwdziałaniu takim chorobom nie może być zastąpione innymi środkami ochrony.
Personel medyczny, ze względu na kontakt z osobami potencjalnie chorymi należy do grupy zwiększonego ryzyka zachorowania na choroby, którym można zapobiegać właśnie poprzez szczepienia. Taka metoda profilaktyki chorób zakaźnych, na co prawidłowo wskazał PPWIS w swoim rozstrzygnięciu, chroni nie tylko samych pracowników medycznych, ale także zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych wśród innych pracowników ochrony zdrowia, pacjentów i ich rodzin.
Ponadto, co również prawidłowo wyjaśniły organy inspektoratu sanitarnego,
zachorowanie pracownika medycznego na chorobę zakaźną nawet o łagodnym przebiegu klinicznym może skutkować przeniesieniem zakażenia na pacjentów, na przykład z upośledzoną odpornością, prowadząc do wystąpienia u nich ciężkich, zagrażających życiu objawów zarówno w przebiegu samej choroby, jak i jej późniejszych powikłań.
Odpowiednio dobrane programy szczepień pracowników ochrony zdrowia stanowią więc zasadniczy element profilaktyki i kontroli zakażeń szerzących się w placówkach ochrony zdrowia.
W tych okolicznościach orzekające w sprawie organy prawidłowo nakazały wdrożenie procedury zapobiegającej szerzeniu się odry wśród pracowników z uwzględnieniem zaszczepienia pracowników.
Jednocześnie odnosząc się do pozostałych zarzutów skargi, należy zgodzić się z autorem skargi, iż
